ابزارهاي ذخيره سازي اطلاعات از اجزاي اساسي سيستم‌هاي کامپيوتري به حساب مي‌آيند و در نبود آنها کامپيوتري وجود نخواهد داشت؛ علاوه بر اين، همان طور که مي‌دانيد شکستن مرز مابين دانش‌هاي بشري از ويژگي‌هاي عصر نوين است و شايد بتوانيم آشکارترين نمود آن را نفوذ آي‌تي در تمامي زمينه‌هاي علمي و نهايتا در زندگي روزمره انسان بدانيم؛ دقيقا به همين دليل، مانند ساليان گذشته کامپيوتر فقط به دستگاه‌هاي سفيد رنگ موجود در اتاق‌‌هاي مخصوص محدود نمي‌شود و همراه هميشگي بسياري از مردم حتي افراد عادي و غير وابسته به تکنولوژي است و در اين ميان، ذخيره اطلاعات نقشي اساسي را ايفا مي‌کند.
در نظر نداريم به نقش کامپيوتر در زندگي انسان بپردازيم اما اين مقدمه لازم بود تا يادآوري شود که دقيقا همانند بسياري از سخت‌افزارها، ابزارهاي ذخيره‌سازي اختصاص به کامپيوتر ندارند. وقتي از طريق پخش اتومبيل به آهنگ‌هاي فلش مموري گوش مي‌کنيم يا يک فيلم ذخيره شده روي يک ديسک بلوري را مشاهده مي‌کنيم دقيقا در حال استفاده از ابزارهايي هستيم که زماني فقط به دنياي آي‌تي اختصاص داشتند. امروز مي‌خواهيم انواع ديسک‌هاي نوري را بررسي کنيم؛ ديسک‌هايي که علاوه بر امکان ثبت ديتا از هر نوعي، بيشتر به منظور ذخيره مولتي‌مديا به کار مي‌روند. در ادامه مطلب با ما همراه باشيد:
CD
ديسک فشرده (Compact Disc) معروف‌ترين ابزار ذخيره اطلاعات است که زماني نه چندان دور بسيار محبوب بود. در اين که مخترع اين وسيله چه کسي بوده جاي بحث است اما CD در سال 1981 به صورت مشترک توسط سوني و فيليپس رونمايي شد. در ابتدا هدف اصلي توليد CD ضبط موسيقي بود اما به تدريج براي ذخيره ديتا هم مورد استفاده قرار گرفت. CD يک صفحه حلقه‌اي از جنس پلي‌کربنات است که يک طرف آن با يک فلز آينه‌اي پوشيده مي‌شود. اين ديسک از تکنولوژي اپتيک استفاده مي‌کند و ذخيره اطلاعات بر روي آن به روش سوزاندن انجام مي‌شود، به اين ترتيب که اطلاعات مورد نظر بوسيله يک پرتو ليزر بر روي لايه پلي‌کربنات سوزانده شده و روي آن ذخيره مي‌شود. مکانيسم خواندن يک CD شباهت بسياري به صفحات گرامافون قديمي دارد اما در اينجا نور ليزر نقش سوزن گرامافون را برعهده دارد؛ يک شعاع نور ليزر با طول موج 780 نانومتر به سطح ديسک برخورد مي‌کند و پس از عبور از سطوح سوزانده شده و بازتابش توسط لايه آينه‌اي وارد لنز (چشمي) درايو مي‌شود تا تفسير اطلاعات بوسيله دکودرهاي آن انجام گيرد.
در CDهايي که به صورت انبوه توليد مي‌شوند و حاوي اطلاعات بخصوصي مانند صوت، تصوير يا نرم‌افزار هستند اطلاعات مورد نظر هنگام توليد بر روي ديسک هک مي‌شوند تا نيازي به سوزاندن (رايت) دوباره ديتا نباشد. ثبت اطلاعات بر روي CD فقط يک بار امکان پذير است، يعني امکان استفاده دوباره از يک ديسک وجود ندارد، البته مي‌توان با استفاده از قابليت Multisession، چند مرتبه اطلاعات را در sessionهاي مختلف رايت کرد اما تا جايي که ظرفيت ديسک اجازه مي‌دهد. اطلاعات نوشته شده هم به هيچ‌وجه قابل پاک کردن نيستند. مطالبي که گفتيم درباره CDهاي رايج (CD-R) بود اما انواع ديگري به نام (CD-RW) وجود دارند که امکان چندين بار نوشتن بر روي آنها وجود دارد؛ يعني از نوع پلاستيک خاصي ساخته شده‌اند که به جاي سوختن تغيير حالت مي‌دهند. اين CDها را مي‌توان پاک کرد و دوباره مورد استفاده قرار داد، البته با اختراع فلش مموري و گسترش استفاده از انواع حافظه‌هاي فلش اين نوع از ديسک کاربرد خود را از دست داده و ديگر توليد نمي‌شود. CD در دو اندازه توليد شده است؛ اندازه استاندارد با قطر 12 سانتي‌متر و انواع mini CD با قطر 6 تا 8 سانتي‌متر؛ ظرفيت يک CD رايج 12 سانتي‌متري 700 مگابايت است، ديسک‌هايي از اين نوع با ظرفيت‌هاي 650 و 800 مگابايت هم توليد شده اما هيچ‌وقت چندان رواج نيافته‌اند. mini CD هم 180 مگابايت ظرفيت دارد.
اين نوع ديسک همچنين از لحاظ محتوا و فرمت به انواع مختلفي مانند: VCD (ديسک ويديويي)، SVCD (ديسک ويديويي با کيفيت برتر)Audio CD ، Enhanced Audio CD Photo CD و… تقسيم‌بندي مي‌شود. سرعت نوشتن و خواندن CD با حرف X نشان داده مي‌شود و هر X برابر است با 150 کيلوبايت بر ثانيه! باوجود رواج انواع ديسک‌ها با ظرفيت بيشتر و انواع مختلف ابزارهاي ذخيره‌سازي، CD همچنان توليد مي‌شود و در بازار موجود است. در کشور ما هر پک 50 عددي CD به صورت ميانگين بين 20 تا 27 هزارتومان فروخته مي‌شود و mini CD تقريبا ناياب است.
DVD
به علت ظرفيت کم CD، ذخيره فرمت‌هاي جديد و با کيفيت ويديو روي اين نوع ديسک امکان‌پذير نبود؛ بنابراين نياز به ساخت يک نوع ديسک با ظرفيت بالاتر احساس مي‌شد. نخستين بار در سال 1993 سوني و فيليپس (MMCD (multimedia compact disc را معرفي کردند و در رقابت با آن ديسک (SD (super density به صورت مشترک توسط کمپاني‌هاي توشيبا، هيتاچي، ميتسوبيشي، ماتسوشيتا و… ارايه شد، اما هيچ کدام از اين ديسک‌ها نتوانستند جايگاهي در بازار پيدا کنند تا اين که در سال 1994 فيليپس و سوني از نسل جديد ديسک‌هاي ديجيتال با ظرفيت بالا (DVD (digital video disc رونمايي کردند. در مقابل، توشيبا و کمپاني فيلم‌سازي برادران وارنر اعلام کردند که ديسکي با ظرفيت بالا اما ساختار متفاوت را در دست ساخت دارند. در نهايت بعد از ماجراهايي که تفصيل آن فراتر از اين مطلب است فرمت DVD بود که در اين رقابت برنده شد و توليد‌کنندگان بزرگ کامپيوتر آن را به عنوان يک استاندارد واحد پذيرفتند. پايان سال 1995 پايان عمر SD بود، سالي که کمپاني‌هاي بزرگي مانند اپل، IBM، مايکروسافت و اينتل DVD را انتخاب کردند!
ساختار ديسک‌هاي نوع CD و DVD کاملا مشابه بوده اما تفاوت اصلي آنها در کوتاه‌تر بودن طول موج پرتو ليزر مورد استفاده براي خواندن DVD است؛ 650 نانومتر در برابر 780 نانومتر!
DVD از نظر ساختمان و فرمت به انواع مختلفي مانند DVD+R ،DVD-R ،DVD-RW و …. تقسيم بندي مي‌شود. همچنين اين نوع ديسک در چند تيپ و ظرفيت مختلف موجود است که مي‌توانيد تفاوت‌هاي آنها را در جدول زير مشاهده نماييد:
در بازار ايران هر پک 50 عددي DVDهاي رايج 4.7 گيگابايتي با قيمت حدودي 25 تا 30 هزار تومان و انواع دولايه (DVD9) با قيمت 80 تا 100 هزار تومان به فروش مي‌رسند.
HD DVD و Blu Ray
در سال 2002 نسل جديد ديسک‌هاي با ظرفيت بسيار بالا معرفي شدند؛ در ادامه تکامل ديسک‌هاي DVD، کمپاني ژاپني توشيبا Density DVD (HD DVD) High را معرفي کرد و در مقابل سوني هم از ديسک‌هاي Blu Ray رونمايي نمود. هر دو نوع اين ديسک‌ها مبتني بر استفاده از پرتو ليزري با طول موج 405 نانومتر هستند در حالي که ظرفيت ذخيره‌سازي آنها متفاوت است: HD DVD از ظرفيت‌هاي 15 و 30 گيگابايت و Blu Ray از ظرفيت‌هاي 25، 50 و 128 گيگابايت پشتيباني مي‌کنند.
هر دو نوع ديسک معرفي شده به اندازه کافي خوب بودند که بتوانند به عنوان فرمت رايج پذيرفته شوند و درواقع هرکدام مزايايي بر ديگري داشتند؛ ظرفيت Blu Ray بالاتر بود و HD DVD سازگاري بهتري با سيستم‌هاي موجود داشت، اما دنياي تجارت رقابت‌ها و نبردهاي خاص خود را دارد و پس از ماجراهايي که فرصت بازگويي آنها در اينجا نيست؛ توشيبا و شريکانش مغلوب شدند. در 19 فوريه 2008 توشيبا رسما شکست را پذيرفت و با اين کار به اين قسمت از نبرد فرمت‌ها پايان داد! در بازار ايران انواع 25 و 50 گيگابايتي Blu Ray به ترتيب با قيمت حدودي 65 و 85 هزار تومان براي يک پک 10 عددي به فروش مي‌رسند.
در تصوير زير مقايسه انواع ديسک‌هاي نوري را مشاهده مي‌کنيد:
